Kto odpowiada za hałas w Katowicach?
Dlaczego od wielu lat poziom hałasu w Katowicach, a także innych, polskich i europejskich miastach, nieustannie wzrasta? Jaka jest tego przyczyna i kto jest za to odpowiedzialny? Odpowiedź jest krótka i może zaskakiwać – my wszyscy. O ile w skali globalnej odpowiedzialne za hałas są postępujące procesy globalizacyjne, rozwój cywilizacji, populacji, szybki postęp technologiczny oraz komunikacyjny, o tyle w skali lokalnej do wzrostu jego poziomu przyczyniamy się właśnie my sami. Nie bez znaczenia jest wpływ konsumpcyjnego stylu współczesnego życia i zmiana naszych nawyków. Jako przykład podać można choćby regularny wzrost liczby kupowanych samochodów, otwieranie kolejnych obiektów handlowo – usługowych czy migrację ludności ze wsi oraz z peryferiów do centrum miast. Rosnący popyt na coraz to nowsze produkty i usługi intensyfikuje transport oraz rodzi potrzebę budowy nowej infrastruktury. Procesy te mają wymierny wpływ na zanieczyszczenie dźwiękami naszego środowiska. Na poziomie prawnym z zanieczyszczeniem takim zmagać się muszą włodarze danego miasta. Władze każdej jednostki samorządowej powinny kontrolować jego poziom i dokonywać jego pomiarów. Które miejsca na mapie Katowic emitują najwięcej hałasu i gdzie jest on najbardziej uciążliwy?
Uwarunkowania naturalne i środowiskowe Katowic a potencjalne źródła i przyczyny hałasu
Katowice są miastem usytuowanym na przecięciu się wielu szlaków komunikacyjnych. Jako miasto Konurbacji Górnośląskiej są jednocześnie głównym punktem przebiegu dróg o dużym natężeniu ruchu, co automatycznie podnosi poziom hałasu. Drugim potencjalnym źródłem hałasu w Katowicach mogą być wciąż liczne zakłady przemysłowe takie jak kopalnie, a także obiekty handlowe, takie jak galerie, centra handlowe czy hipermarkety. Ich liczba także regularnie wzrasta. Mimo, że Katowice są ważnym na mapie krajowej oraz regionalnej węzłem kolejowym i przebiegają przez nie zarówno ogólnopolskie, jak i międzynarodowe szlaki kolejowe, to sama kolej wydaje się stanowić niewielkie źródło zagrożenia hałasem w mieście. Podobnie, jeśli chodzi o lokalny transport tramwajowy czy lotniczy. Hałas wytwarzany przez użytkowanie linii tramwajowych czy lotnisko Muchowiec, można określić jako nieduży i niepowodujący przekroczeń normy.
Źródła hałasu w mieście
Realizując dyrektywę unijną 2002/49/WE oraz wytyczne ministerialne, w latach 2008, 2015, 2018 oraz 2022 wykonano dla miasta Katowice cztery mapy akustyczne, które miały zlokalizować potencjalne źródła hałasu, określić jego natężenie oraz stać się podstawą do planowania działań naprawczych. Badań dokonano pod kątem typowych dla miast źródeł hałasu – drogowego, kolejowego, tramwajowego, przemysłowego i lotniczego. Łącznie sprawdzono 22 katowickie dzielnice, czyli 164,7 km2 zamieszkiwanych przez 292,9 tys. osób. Wyniki wszystkich map akustycznych wskazały na hałas drogowy jako na najbardziej uciążliwe źródło szkodliwych dźwięków, inne rodzaje hałasu określając jako posiadające marginalny wpływ na środowisko. Kierując się tymi wynikami, w kolejnych latach ochroną akustyczną objęto obecnie powierzchnię całego miasta, z której tereny akustycznie chronione stanowią aż 21,5 % całego areału. Wśród nich tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, wielorodzinnej, mieszkaniowo-usługowej, zagrodowej, a także tereny związane ze stałym pobytem dzieci i młodzieży. Ponadto ochroną objęto także tereny domów opieki społecznej, szpitali oraz tereny rekreacyjno – wypoczynkowe. Rozpoczęto także szeroki zakres modernizacji torowisk tramwajowych i kolejowych. Efektem tych działań były dane statystyczne zawarte w „Strategicznej Mapie Hałasu miasta Katowice 2022”.
Podczas realizacji „Strategicznej Mapie Hałasu miasta Katowice 2022” określono oddziaływanie akustyczne od 299,6 km dróg, 85,4 km linii kolejowych, 28,7 km linii tramwajowych, 1 lotniska oraz 44 zakładów przemysłowych. Wykonano 150 punktów całodobowych pomiarów hałasu drogowego, 24 punkty całodobowych pomiarów hałasu kolejowego, 30 punktów pomiarów hałasu tramwajowego, 44 punkty pomiaru hałasu przemysłowego oraz 2 punkty całodobowe hałasu lotniczego.
Potwierdziły one co prawda dominującą rolę hałasu drogowego w mieście, jednak, odnotowano znacząca poprawę klimatu akustycznego w stosunku do wyników mapy akustycznej z 2015 r. Jednocześnie zestawiając ze sobą wyniki obu map akustycznych, można było wzrost wpływu na ludzi poziomu hałasu szynowego (tramwajowego i kolejowego) – zarówno dla wskaźnika dobowego LDWN, jak i nocnego LN. Wzrost jest jednak na tyle mały, że może być spowodowany drobnymi lokalnymi zmianami.
W zakresie oddziaływania akustycznego obserwuje się znaczna poprawę w zakresie obszaru eksponowanego na hałas, a tym samym spadek liczby mieszkańców eksponowanych.
Osiągnięcie poprawy klimatu akustycznego od hałasu drogowego dla miasta jakim są Katowice, z gęstą zabudową, właściwie przylegającą do ulic jest niezwykle trudne. W 2022 r. udało się zmarginalizować liczbę ludności narażonej na hałas powyżej 60 dB w porze nocy, która objęta jest specjalną ochroną.
„Strategiczna Mapa Hałasu miasta Katowice 2022” stała się podstawą do opracowania Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa Śląskiego. Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa Śląskiego uwzględnił w swym planie do zrealizowania w ciągu 5 lat 25 inwestycji drogowych, 2 kolejowe oraz 8 tramwajowych.
W zakresie hałasu drogowego większość przekroczeń poziomu dopuszczalnego jest w zakresie do 5 dB. Mniej niż stu mieszkańców znajduje się w zakresie 5-10 dB przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Stanowi to znaczną poprawę w stosunku do wyników z 2018 r.
Propagacja transportu publicznego na rzecz samochodów spowodowała wzrost w zakresie oddziaływania hałasu kolejowego oraz tramwajowego. W zakresie oddziaływania hałasu kolejowego liczba osób mieszkających na terenie o przekroczonych poziomach dopuszczalnych jest poniżej 700 natomiast w przypadku hałasu tramwajowego poniżej 200. Hałas kolejowy oraz tramwajowy nie stanowią kluczowego źródła hałasu na ternie miasta Katowice, a ciągłe modernizacje planowane przez PKP PLK oraz Tramwaje Śląskie, będą ograniczać swoje oddziaływanie.
Hałas lotniczy w mieście Katowice pozostaje zjawiskiem marginalnym. Eksploatacja sportowego lotniska MUCHOWIEC nie zmieniła się w przeciągu analizowanej perspektywy lat od lat 2015 stąd też nie zaszły jakiekolwiek zmiany w jego oddziaływaniu akustycznym. Ponadnormatywny zasięg hałasu dla wskaźnika LDWN w mapie akustycznej z 2015 r., jak i aktualnym opracowaniu, nie wykracza poza granice lotniska, a tym samym nie powoduje narażenia na hałas jakichkolwiek terenów podlegających ochronie przed hałasem.
Stworzenie tych map pozwoliło miastu skutecznie zlokalizować problem hałasu, zbadać jego dynamikę oraz przedsięwziąć pierwsze środki zapobiegawcze. Był to jednakże jedynie pierwszy etap działań. Wychodząc naprzeciw nowym wyzwaniom stworzono pięcioletni „Program ochrony środowiska przed hałasem dla województwa Śląskiego”. W stosunku do poprzednich Programów obecne prawodawstwo zmieniło koncepcję z małych lokalnych opracowań na rzecz jednego regionalnego, które będzie mogło ująć kwestie zarządzania hałasem w większych projektach infrastrukturalnych, a tym samym zwiększyć skuteczność. Opracowanie uwzględnia wszystkie drogi, po których przejeżdża powyżej 3 milionów pojazdów, linie kolejowe po których przejeżdża rocznie powyżej 30 tysięcy pociągów oraz 12 miast powyżej 100 tyś. mieszkańców. Celem programu jest poprawa klimatu akustycznego w środowisku poprzez określenie działań ograniczających poziom hałasu.
Działania podejmowane przez miasto Katowice są we współpracy z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za źródła hałasu w Katowicach. W kwestiach miejskiego transportu szynowego są to Tramwaje Śląskie S.A., realizujące inwestycje związane z własnym taborem oraz torowiskami, zaś w przypadku dróg krajowych i autostrad – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, odpowiedzialna za inwestycje związane między innymi z ekranami dźwiękochłonnymi. Regularne inwestycje sprawiają, że negatywne oddziaływanie (przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu) jest systematycznie redukowane.. Największym wyzwaniem wciąż pozostaje dynamicznie rosnący hałas drogowy, na rzecz którego ograniczenia przewidziano w ciągu najbliższych 5 lat aż 25 zadań od rozbudowy systemy przesiadkowego i transportu publicznego po inwestycje drogowe.
Miasto Katowice oprócz wielu praktycznych rozwiązań przeciwhałasowych, przeprowadza akcje informacyjne, uświadamia mieszkańców (i nie tylko ich) czy w ramach spotkań Komisji Klimatu rozmawia z mieszkańcami. Władze Katowic doskonale zdają sobie sprawę z tego, jak ważny dla poprawy klimatu akustycznego jest szeroki udział w „Programie…” oraz zaangażowanie społeczeństwa. Dlatego też regularnie przeprowadzane są kolejne akcje uświadamiające.
Katowice przeciw hałasowi – nie tylko „Mapy akustyczne”
Wymieniony wyżej zakres działań miasta to zaledwie niewielka część inicjatywy jaką Katowice podjęły w walce z dźwiękowym zanieczyszczeniem środowiska. Redukcja hałasu w środowisku miejskim jest znacznie bardziej długotrwałym i skomplikowanym procesem, niż obniżanie go na terenach mniej zurbanizowanych. Niezwykle istotne jest, aby każdy z nas zaczął zdawać sobie sprawę z tego, jak można zminimalizować hałas w swoim bezpośrednim otoczeniu. Stąd tak dużą rolę w tej kwestii odgrywa edukacja społeczna i budowanie społecznej świadomości, dotyczącej hałasu oraz jego szkodliwych skutków. Miasta powinny robić wszystko, żeby tam, gdzie jest to możliwe, zatrzymać jego rozwój. Walka z hałasem nie jest łatwa, ale nie oznacza to, że jest zupełnie niemożliwa. Miasto Katowice jest do niej dobrze przygotowane.
Źródła:
- http://emapa.katowice.eu/jarc-gui/views/main.xhtml
- https://dzienniki.slask.eu/legalact/2024/4341/
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu20010620627
- „Strategicznej Mapie Hałasu miasta Katowice 2022”
- „Programu ochrony środowiska przed hałasem dla województwa Śląskiego”